Thursday, April 16, 2009

ISLA (Halipoton na Dula)

“ISLA” (Halipoton na Dula)

Performed by ABKAT Theatre Artists at Sitio Manhanoy, San Miguel Island, Tabaco City last April 9, 2009 as part of the conference on Relearning Basic Agriculture: A Response to Global Crisis.

Artists: Maria – Cindy Estuaria (Primero Emosyon)
Jose – Welbert Cipria (Cope Dramatics)
Directed by Richard Madrilejos

Agang amay. Sarong harong sa isla San Miguel, Tabaco City. An harong may lanob buda salog na butong; an atop gibo sa anahaw. Mangyayari an huroron sa enotan na natad kan harong. Maluwas si Maria (trainte años pataas), bados, tighahapiyap an tulak.

Maria : Ay salamat, aga na naman. Salamat sa Mahal na Dios. Aga na
aki ko. Salamat sa Dios. Tulong bulan na sana aki ko, maluwas ka na.
Mahihiling mo na an kinaban… Mamamatean mo na… an sakit kan
kinaban… Pero dai ako matugot. Dai nanggad ako matugot. (Dai
mamalisyahan an pagluwas ni Jose, mga nasa trainte años pataas
man, na handa na magtrabaho sa kabasan.) Dai ako matugot na
malalapa ka digdi sa satuyang daga. Tulong bulan na sana…Mahale
na -

Jose : Mahale! Masaen?

Maria : (Nabigla sabay agoy agoy) Jose, mataka na palan. Mamahaw ka na
ngona.

Jose : Maria, simbagon mo ako. Babayaan mo ako digdi?

Maria : (Luway luway marayo) Babayaan? (Utik) Masaen man ako? …
Tigiistoryahan ko lang an aki ta kan nahiling kong DVD kasubanggi, su
ki Tom Krus, su “Far and Away”.

Jose : Ay, iyo, magayon ito. Nangiturog ako ugaring.

Maria : (Sa sadiri o sa parahiling) Pirme man baga.

Jose : Ano?

Maria : Sabi ko kaipuhan mo man talaga mag turog na amay. Ngani amay man
an mata mo ta… aranihan baga ngonian ka Tiyo Mando. Mamahaw ka
na. Timplahan taka ki kape.

Jose : Dai na tabi, Maria. Nakakape na ako… Buda mahiling ko sanang
maogma ka, basog na ako kaan.

Maria : Talaga? … Ingat na sana, ah.

Jose : Siempre. Padabaon talaga ako kan agom ko. (Ma nose-to-nose, pero
dai nagduduotan dangan cheek-to-cheek, hip-to-hip, hands-to hands,
butt-to-butt, ma cha-cha; sa hudyan pinatalibong ni Jose si Maria.)

Jose : Napagal ako duman, ah.

Maria : Ako man.

Jose : Sige, ta maipos pa ako.

Maria : … Ah, agom, may … taramon kuta ako bago ka maghale. Pero dai ka
ngona magsimbag. Pagisipan mo mantang nasa anihan ka.

Jose : (Simbag tulos) Basta kun manongod an sa pagbalyo mo sa ciudad, dai
puede.

Maria : Nata man?

Jose : Maria, naghuron na kita kaan.

Maria : Paghuronan ta giraray.

Jose : Maria, dai na.

Maria : Disidido na ako.

Jose : … Kasuarin pa?

Maria : Bago pa kita nag cha-cha.

Jose : Kasubanggi pa?!

Maria : Nata?!... Gusto mo malapa digdi? Gusto mo malapa an aki mo digdi sa
islang ini?

Jose : Maria, dangoga daw an sadiri mo.

Maria : Dangogon ko tabi maski hinghing pa an… Hilinga daw an bado ta.
Habo mo lamang na hale sa LCC o sa Gaisano o SM. An pagkaon ta,
mapupurga na kita ki bagas buda gulay. Habo mo lamang patanaon
maski an aki ta na sana, an aki mo, ki Jolibee, o Graceland, bukas na
an LCC Food Garden, habo mo lamang.

Jose : Pumundo ka.

Maria : Digdi siya ma high school, sigurado ka? Tapos pakagraduate, ano,
talaw sa ibang tawo. Dai lamang tatao maki salamuha sa ibang tawong
huruhalangkaw sa sosyudad.

Jose : Pumundo ka na, Maria.

Maria : Gusto mo magdakula an aki mo naparaoma sana?!

Sampilong kay Maria.

Maria : Sampilong sana. Dai ka magpundo. Sige, gadan na na ako. Gadan na
an aki sa tulak ko, mas maray pa kaysa mamatean an sakit sa islang
ini.

Jose : Maria, masupog ka.

Maria : Nata ako masusupog. Sa ama ko, sa lolohon ko. Tigsusumpa ko sinda.

Jose : Maria, anong nangyayari saimo?

Maria : Warang nangyayari sako, pero may nangyari sa kinaban, malala, daing
bulong, dulo na sa islang ini.

Jose : Nata pag nag balyo ka sa ciudad, mamamaray an kinaban.

Maria : Aram ko dai, pero bako sa islang ini. Bako digdi!

Jose : An ama buda lolo mo an -

Maria : Gadan na sinda sa kaboahan na maibalik sa mga tawo an dagang
pinaslo kan mga korporasyon.

Jose : Kaboahan?

Maria : An daga na pano ki dugos nagin dugo dahil sainda… Kasalan pa ninda!

Jose : Ano?

Maria : Dangan mabaklay pasiring sa Malacañang, kaboahan.

Jose : Ano sabi mo?

Maria : Kaboahan an Abril nueve!

Jose : Nagadan an ama ko sa Abril nueveng an. Bawion mo an!

Maria : Dapat nagtugot ka na kasusaro. Nagpresyo na si Gob sa daga ta.
Patal!

Jose : Bawion mo an!

Maria : Dai kita mabalyo sa Tabaco, dai ko babawion!

Mangyayari an masunod sa slow motion na paagi. Huhulkason ni Jose an paha kaini. Mawawara sa sadiri si Jose. Papahahon si Maria. Sa tagiliran, sa wala, sa tuo, apat na beses. Matutumba si Maria. Balik sa normal na hiro.

Maria : Araaaay!!!! Habo ko na, Jose!... An aki ko…

Mabalik sa sadiri si Jose. Binutasan an paha.

Maria : An aki ko. (Tigkakaputan an tulak. Gare maaki na.) Dai ngona, aki ko.
(Nagaagrangay sa kulog.)

Marani si Jose. Nagparasuntok sa paros si Maria ngani dai makadulok.

Maria : Dai ngona, tabi, Dios ko, dai ngona.

Jose : Maaki ka na, Maria?

Maria : Dai ka magrani. Paragadan ka. Dai ka magrani! (Makakamate ki kulog
giraray. Naglalabor na siya.)

Jose : Kaipuhan idara taka –

Maria : Dai, dai mo ako pag mitiran. Habo ko! Aki ko, Dios ko, dai ngona,tabi.
Dai ngona! (Sasampilongon si Maria. Matunong ini. Luway luway
binuhat ni Jose si Maria.)

Jose : Ako na bahala saimo.

Maria : (Luway luway) Habo mo magbalyo sa Tabaco, dai ko babawion…

Dinugo si Maria. Nakaputan ini ni Jose.

Maluwas su duwa.

Katapusan.

PAGPUGOL 101 (Halipoton na Dula)

PAGPUGOL 101
(Halipoton na Dula)

Performed by Primero Emosyon (SK Pawa Performing Arts Club) at St. Louise de Marillac Hall, Tabaco City last February 28, 2009 as part of the Pag-gawad ABKAT and National Arts Month in Tabaco Celebration. Directed by Richard D. Madrilejos.

Mga Tawo:

Papa (father) - Arthur Bodino, Jr.
Mama/Inday - Cindy Estuaria
Kuya - July Barrameda
Ate - Alma Burce
Miguel - Raymond Osida

Malaog si Papa (ama), may darang tukawan buda diaryo (larger than life). Matukaw, mabasa, pagbukas niya mahihiling kan mga para hiling an nakasurat na dakulang tataramon na “DISIPLINA sa SADIRI”.

Papa: … Kaya naman sana dai minaasenso an Pilipinas, oooover populated
na! … Makakape daw. Inday… Inday!... Inday!!

Inday: (sa luwas; may tono an taramon) Sir!

Malaog si Inday. Nakapanglalaking bado. Mahiwason sa iya. Mangangalas si Papa.

Papa: Inday, nata ka naka… Bakong kay, kay Miguel an na t-shirt?... (Mantang nagtataram kaini si Papa, luway luway na malaog si Miguel sa may likod niya.) Haen palan si - ?

Miguel: (Bigla) Sir!

Nakigkig si Papa.

Papa: (Nahalata na pangbabayi an sulot ni Miguel) Miguel, ano an? Nata ka
nakapangba- Halat (Hihilingon si Inday dangan balik kay Miguel.)
Nagtukalan kamo? … Nag a-no kamo?! … Buot sabihon… (Ituturo ni
Papa si Miguel kan wala niyang guramoy buda si Inday man kan tuo
niyang guramoy dangan ipagtataning sa tahaw duwang guramoy kaini.)

Sabay tango ki tulong beses su duwa na luway luway - simbag sa hinapot ni Papa.

Sabay salpak kan kamot ni Papa sa saiyang pandok.

Papa: Miguel, sarong bulan taka pa sanang driver… Inday, musta na si Badong?

Inday: (May tono.) Sir, brek na tabi kami… Naakit lang tabi ako, Sir oh, kan
muscle niya pag nagdedeliver kan mineral water digde sato… Pero dai
niya man ako tig aagda mag simba. Pero si… (maogmang maliputok)
Miguel, iyo.

Miguel: (Sabay taram.) Sir… mapakasal na tabi kami?

Papa: … Mapakasal na kamo… Ano, mapakasal na kamo?!

Miguel: Mapakasal na kami.

Inday: Mapakasal na kami.

Miguel buda Inday: Mapakasal na kami!

Papa: Talagang, chorus pa, ano… Sigurado na daw kamo? An … pag pakasal
dipisil bakong karaw karaw lalo na ngonian na panahon.

Miguel: (Marani kay Inday sabay akboy.) Padaba ko po s’ya, Sir.

Inday: Padaba niya ako, Sir. Padaba ko man siya.

Miguel: Padaba niya man ako, Sir.

Papa: … May plano na kamo?

Miguel: Sir, aktuali, habo ko na kuta si Inday mag trabaho sa aga.

Papa: Ano, nata man? Sisay na an katabang ko digdi?!

Miguel: … Habo ko na kuta siya, Sir (Mapasabot na bados si Inday sa paagi kan kamot.) mapagal.

Papa: (Aarugon man.) Mapagal?

Miguel: (Diretso sa pagpasabot.) Sarong bulan.

Papa: (Aarugon giraray.) Sarong bulan?

Miguel buda Inday: (Sabay pasabot.) Sarong bulan!

Matukaw si Papa. Hihilingon su duwa. Mahiling sa langit o sa itaas. Matindog.

Papa: (Mahangos na hararom.) Sige, dapat makakua ka tulos na kapalit, su arog mo.

Inday: Igwa na tabi, Sir!
Papa: Igwa na?

Inday: Igwa na tabi, Sir. Padigdihon ko na?

Papa: Sige sige.

Inday: Mabalos tabi, Sir.

Hahadukan sa pisngi si Papa. Mahadok man kuta si Miguel sa sobrang kaogmahan pero nagiway o nagbiyaw si Papa sa iya.

Nagluwas an duwa.

Matukaw si Papa. Turutadtaod, malaog si Kuya.

Papa: Pa, balon, tabi.

Tatawan na balon si Kuya.

Papa: Dai ka pa tardi?

Kuya: Alas dies pa, tabi, laog ko, Pa.

Papa: Sige na.

Mahali na si Kuya kan puminundo ini. Naghangos na hararom.

Kuya: … Pa, may…

Papa: Nata, Roy?

Kuya: Pa, may problema.

Papa: Ano ito, Roy?

Kuya: … Pa, si … Grace…

Papa: O, ano kay Grace?

Kuya: … Bados…

Ipapahiling diit diit an pagkauyam ni Papa hanggang sa duminakula ini pero suma total, dai man palan. “Cool lang siya.”

Papa: … Aram na sainda?

Kuya: … Actually po, Pa, kamo na man lang ni Ma an dai nakakaaram.

Papa: (Ogmahon.) Ano pa, karasalan na! Dumuman ka ka Grace ngonian,
sabihon mo maduman kita sa aga.

Kuya: Talaga, yes!

Papa: Congratulations!

Kuya: Thanks, Pa.

Maabrasahan an duwa. Maluwas si Kuya. Matukaw si Papa. Nagparahurophurop.

Papa: … Si Inday, bados. Si Roy, ikakasal na ta bados na si – Nata gare gabos
bados.

Biglang malaog si Ate.

Ate: Pa…

Papa: Dai mo pagsabihon na bados ka man!

Ate: … (Marayo ki Papa. Gare uminulsik na gapo.) Pano mo naaraman? …
Iuyaman talaga ako ki Kuya. Sabi ng sekreto mi. Ako na an mataram saimo.
Iuyaman talaga ako, Kuya, makauyamon ka!

Papa: (Titiklupon su diaryo nganing idungi ki Ate.) Bados ka… Bados ka ….
Bados ka! … Sisay an ama! (Sabay barabad kan tiniklop na diaryo.)

Ate: Dai ka madagit.

Papa: Dai ako dagit!

Ate: Nata ka nagsusuriyaw?

Papa: Dai ako nagsusuriyaw!

Ate: Nya ano an!

Papa: (Biglang kalma. Itaram nya ini na gare pahugpang balukag ki manok)
Nagpapaliwanag man sana. (Sabay purot kan diaryo.)

Ate: (Sabay kugos.) Talaga pa, bako kan dagit, sinabi mo an, Pa, ha?

Papa: … Nata man ako madagit. Dakulaon an na grasyang tinao sato kan Mahal
na Dios. Sarong milagro, gare si Santino sa “May Bukas Pa” (may
reaksiyon digdi an pandok ni Ate).

Ate: Si Santino?

Papa: Si Santino. Sa Channel 27.

Ate: Iyo. Sige lugod.

Papa: Sisay ama?

Ate: (Marayo sa ama.) Gadan na!

Papa: Gadan na?

Ate: Ginadan ko!

Papa: Ginadan mo?

Ate: Hayop siya!

Papa: Ah, paghuna ko ano na.

Ate: (Balik ki Papa.) Pa, dai siyang kuwentang lalaki. Wara siyang (sa tulak)
ama.

Papa: Basta may ina. Basta may lolo. Basta may lola.

Ate: (May liwanag sa pandok.) Siempre, si Kuya pa, may Tito… Thanks, Pa
(Hahadukan si Papa sa pisngi sabay luwas.)

Papa: Masaen ka na?

Ate: Mapaeskuwelahan.

Papa: Sa simbahan?

Ate: Pakatapos. Bye, Pa… Ay, Pa, palan, ika na lang magtaram ki Mama.

Papa: … Ha?... Ok…

Maluwas si Ate. Gare na pagalon si Papa ki maray sa mga nangyari, sa pagparaisip niya kan mga nangyari pirang minuto sana an nakalihis. Matukaw ini. Biglang…

Mama: Honey, I’m home!

Papa: Ay, salamat, nagabot ka na. Halat, bakong alas dose ka pa?

Mama: Undertime.

Papa: Nata – Halat, salamat ta yaon ka na, dakol kitang paghuhuronan.
Daaakuloon!

Mama: (Marani ki Papa. Kakaputan sa abaga. Kakarinyohon.) Tadtaod na ngona
an.

Papa: (Marayo si Papa.) Halot ngona ngani. Dakol sabi kitang –

Marani giraray si Mama. Tigkugos sa likod si Papa. Mas pa an pagkarinyo.

Mama: Tadtaod na sabi, an.

Nasisiraman si Papa kan masahe ni Mama kan bigla ining uminulsik parayo.

Papa: Halat sabi! Na ano ka baya!

Mama: … Nata, habo mo!

Papa: Uy… dai ako nagsabi kaan…

Ma slow mo sinda makugusan sa tahaw. Luway luway kakaputan ni Papa an pisngi ni Mama sabay man sa pagkapot ni Mama sa kamot niya. Dangan kinabit ni Papa si Mama pa laog sa kuwarto. Bago makaluwas kikindatan niya an mga parahiling.

KATAPUSAN.