Pagbalik ni Rizal sa Isla San Miguel

Pagbalik ni Rizal sa Isla San Miguel
Halipot na Pasali Pan-entablado/ One-Act Drama)

Tabaco.

Kuwarto kan mga bantay kan Isla San Miguel. Nakabantay na si Bantay 1. Malaog si bantay 2.

Bantay 1
Ano, Padi?... Amayon ka?

Bantay 2
Mabalik na daa si Rizal, Padi?

Bantay 1
Iyo, Padi, sa aga, alas singko sarado.

Bantay 2
Sabay kan sirena sa Tabaco.

Bantay 1
Sa tahaw nanggad daa kan Christ the King Plaza.

Bantay 2
Dipungal.

Bantay 1
Ano pa man?

Bantay 2
Mabulong naman.

Bantay 1
Ugmahon kaini an mga pilay, bungog, buda buta.

Bantay 2
Matawo kaini pirmi sa kamposanto… Ano kay Boss?

Bantay 1
Dati.

Bantay 2
Puta, dadakopon ta nanaman?

Bantay 1
Bako si Rizal na aki kan Dios.


Bantay 2
Diputa. Dipisil ini.

Bantay 1
Dati ngani, Padi. Dati… Sige, masukol naman daw ako. Ika naman digdi.

Bantay 2
Iyo. Pagnahiling mo si Nene, ika na bahala.

Bantay 1
Mala.

Maluwas na kuta si Bantay 1 kan biglang may nagsirena, gare pasabot na may maraot na nangyari.

Bantay1
Iyo nanaman.

Bantay 2
Kasuodma bakong iyo man.

Bantay 1
Talagang maabot na.

Bantay 2
Tigaaratake na biyo si Boss… Kaipuhan kita duman.

Bantay 1
Mala.

Bantay 2
Mos.

Maluwas an duwang bantay… Sa sala kan Isla San Miguel, malaog si Boss, naka pang katurog na bado. Naka wheelchair, may luho na an liog. Nagsisigarilyo pa. May tigamit siyang device nganing madangog an tigtataram. Ka-boses niya si Darth Vader.

Boss
Atop an kalangitan,
lanob an kabanggihon,
kugos an paros
sa magaboton na duros.

Maluto an sulnupan,
isira an sirangan,
nasasapar an kabasugan
sa pagrusdos kan oras.

Hinangos an matahi
sa unit na malunsi
an tulang tursido,
pirme bago an bado.
Malaog si Rizal. Sulot an bado bago siya ginadan sa Bagumbayan. Sa likod niya nakasunod an duwang bantay.

Yaon ka na palan.

Pinasabot an duwang bantay na humale na.

Rizal
Arog kan dati.

Boss
Nata ka nagbalik pa? Pirang taon mi pinakaray an islang ining niraot mo, dati… Aram mo, an saimong dakulaon na kasalan, iyo an pagtubod sa kusog na matatao kan kabuhian sa sangkatawohan… Sala su plano mo… Rumdomon mo kan sinugotan ka ni Satanas. Gibuhon mong tinapay an gapo. Dai mo ginibo. Nagpapahiling ki warang pagkamoot buda sa pangkaraotan na desisyon. Kun ginibo mo itong gapo dakol kakutang disipulo ta gabos sinda mababasog, mabubuhay. Dakol an masabay sa iya… Dai kang pakiaram sa mga tawong dai nakakasabot o daing pakiaram sa konsepto kan kabuhian pero katiosan an tigsasapar. Dai kang herak… Isipon mo sana na para diit na tawo sa kinaban, maski sa islang ini an nakaka-apresyar kan tunay na estado kan kabuhian. Iyo, nagtatao ka ki kabuhian pero sa diit sana, sa mga elitista mantang tigpapasiparahan mo an kadakol na nagtitios, daing isiriba urualdaw, naghahalat na sanang magadan. Nagtatao ka sana ki salbasyon sa mga elitista. Kaming nasa islang ini, tigkakasupog mi an kabuhian nganing makatabang kami sa kadakol dakol na pobre sa kinaban.

Rizal
Sinabi mo.

Boss
An ikaduwang pagsugot. Gumibo ka ki milagro sa sadiri mo. Lumukso ka sa pinakahalangkaw na bulod buda salbaron mo an sadiri mo… Dai mo ginibo, nanaman. Habo mong kumawikaw ki mga disipulo gamit an mga milagro buda makangalas na bagay. Kundi pinaorog mo nanaman an kabuhian kan mga tawo. Pwe! Isipon mo na sana, kun warang milagro, an buhay sobra kadipisil pasanon kan tawo. Mahurugot na sana sa sobrang gabat kan buhay. Kasalan mo an!

Rizal
Sinabi mo.

Boss
Saro pa, an hudyan na sugot saimo. Itatao na saimo gabos gabos na yaman sa kinaban, para matao kan galang sa gayon kan saiyang ikog. Habo mo. Dapat kuta ngonian, ika an nasusunod, madali mo kuta sinda mapasunod. Magkakaigwa kuta ki katalingkasan sa kada nasyon buda puedeng mahiro an historya nganing mapakaray an estado kan tawo. Pwe! Tigsusumpa ta ka. Tigkakasupog ta ka. Habo mo talagang magkaigwa ki katalingkasan an kaniban. Pwe! … Dai mo talaga nasasabutan na an kadaklan muya may sarong tawong magdikta nganing makua an katalingkasan bako an itao sa lambing saro an kabuhian. Ika, an dapat basalon. Ika an may kasalan sa urualdaw na pagkagadan kan mga jovenes na nagsasapar kan giyera sa kada nasyon… Ngonian siguro, maogma ka na. Maogma ka na ta nakua mo an gusto mo. An regalo kan kabuhian natatanaan kan kasaditan mantang an kadaklan luway luway nagsasakit, nagagadan…
May pipinduton na buzzer. Matanog. Maluwas si Bantay 1 buda Bantay 2.

Dai ko na an kaipuhan.

Bantay 2
Dati, Boss?

Boss
Siempre!

Bantay 1
Dati.

Iluluwas kan duwang bantay si Rizal. Biglang malaog si Maria Clara. Masasabatan niya si Rizal. Nagkapuntukan. Daing hiro hirong pirang bilang.

Boss
Maria Clara!

Dagos ng kinua si Rizal kan duwang bantay.

Maria Clara
Uncle, please, don’t, I beg you. Dai po giraray. Inosente siya, please.

Boss
Bako siya an aki kan Dios!

Maria Clara
Ok, he’s not the son of God. But, please, dai siyang kasalan. Buhian mo siya.

Boss
Pirang taon na siyang wara. Dai kan supog! Kaipuhan mo ng maaadalan.

Maria Clara
Why now? Pirang taon akong naghalat, I prayed, I’ve been faithful to be with him. Nata ngonian pa?!

Boss
An nakasurat - siya ikukulong, sa ikatulong aldaw, gagadanon sa ngimot kan Mayon .

Maria Clara
Pero –

Boss
Wara ka sa rason. Dai puede an rason. Saen ka kaan puruton… Sa islang ini dai dapat magkaigwa ki rason. Gusto mong masalbar, dai mo pag-paurogon an rason. Kaipuhan mo ki pagtubod. An rason yaon sa Kagurangnan, Siya lang an urog kahalangkaw na puedeng umabot kaini. Bako ako, bako ika, daing sisay man an puedeng maruprop an rason na ini. Tawo kita sa imahe Niya. An natugdas kan Mahal na Dios, si Rizal, girararay, ikukulong, sa ikatulong aldaw, babadilon sa ngimot kan Mayon. Iyan an nakaplano. Warang rason kundi masuripot na pagtubod. Maria Clara, sabuton mo, na ini para sa imo, sa saimong salbasyon.

Maria Clara
But Abraham did not immediately follow God. Makulog sa buot niya.

Boss
Dawa, ginibo niya. Inatang niya si Isaac.

Maria Clara
Makasadiring Dios.

Boss
Patawara ka, Maria Clara. Magkumpisal ka ki Padre tulos ngonian na! Dai mo nasasabutan an tigtataram mo! Bantay!

Maluwas si Bantay 1.

Piriton mo ining magkumpisal nanggad ki Padre Kapitan.

Maria Clara
Maski anong gibuhon mo, magkumpisal man ako, dai mabago an namamatean ko. Pirang taon akong naghalat. Dai na ako magigin patal arog kaito.

Tinulak ni Bantay 1 si Maria Clara.

Bantay 1
Nene, aram mo kun ano kita sa islang ini.

Kinuspaan niya si Bantay 1. Sasapakon kuta ni Bantay 1 kan pinugulan ni Boss.

Boss
Tama na an! Sige an sa aga!

Bantay 1
Boss?

Boss
Nandangog mo ako.

Bantay 1
Iyo, Boss.

Maria Clara
Maray pa. Kaysa mabuhay sa islang ini.

Bubutungon paluwas si Maria Clara.



Boss
Hinangos an matahi
sa unit na malunsi
an tulang tursido,
pirme bago an bado.

Kaipuhan ko na magpahingalo.

Maluwas si Boss… Sa kulungan kan isla, yaon si Rizal, nakatukaw, nagsusurat. Malaog si Padre Kapitan.

Padre
Bagong nobela?

Rizal
Kapitan.

Padre
Rizal.

Mabuhat si Rizal. Inaabrasa si Padre na nasa luwas kan kulungan.

Rizal
Musta ka na?

Padre
Hinalat ko talaga an pagbalik mo.

Rizal
Nagkaklase ka pa sana kan enot akong binadil.

Padre
Tapos ko na kaito su duwa mong nobela.

Rizal
Ika an numero uno kong parabasa… Makaulok ta Padi ka na palan.

Padre
Duman man talaga ako paduman… Dawa aram kong dai ka man makumpisal.

Rizal
Baka masayang lang an oras mo?

Padre
Masasayang daw an na nakahampangan mo giraray an saro sa pinakamaurag na parasurat kan Pilipinas. Sarong orgullo ini sako buda sa mga aki ko.

Rizal
Nata ka talaga yaon digdi?

Padre
Si Nene…

Rizal
Ano saiya?

Padre
Pinakumpisal siya ni Boss.

Rizal
Ano? Nata?!

Padre
Madunong. Habo ka lingawan.

Warang ribok si Rizal.

Nadangog mo?

Warang simbag si Rizal.

Babaklion niya an nakasurat. Wara kang sasabihon?

Nagpadagos magsurat si Rizal.

Dai kang pakiaram. Makasadiri.

Rizal
Sabi mo ngani, saro ako sa pinakamaurag na parasurat sa kinaban, nata ka nangengenotan? Bako daw kasalan an dai tataong maghalat? Kun an tawo tatao maghalat, maabot ta maabot an dapat para sa iya. Kun naghalat si Adan matatao saiya an daing kasagkodan bako sana an limitadong ragsip kan hubal na mansanas ni Eba.

Padre
Pero nagkumpisal na siya. Sabay kamo sa aga. Nasasabutan mo, Pepe. Sabay kamong babadilon sa aga. Sa islang ini, bako ika an aki kan Dios. Aram kong ika an Aki pero bako, habo kan Islang ini. Ubos na an sinarapan sa kadagatan. An mga ukay nagbaralyo na sa isla kan Malilipot. An mga paraoma, paraoma man giraray. Sa daga nabuhay, sa daga magagadan. Dakol na katiosan sa islang ini. Nata ini nangyayari? Kun ika an aki kan Dios, nata ini nangyayari?

Rizal
Sinabi mo, aki ako kan Dios. Kun iyo, dai mo ako masasabutan ta kamo tiga Isla, Isla San Miguel. Tawo kamo, ako, aki kan Dios. Sayang an oras kun ipapaliwanag ko saimo,saindo ta kamo tiga Isla, ako, aki kan Dios.

Padre
Nata dai kamo magpakasal?

Nagparaulok si Rizal
Rizal
…Nata dai nindo maadalan an dai pagsunod sa dikta kan kadaklan. Nawawara an saindong tunay na pagkatawo sa paghalon, pagsupsop kan ice candy kan kadakolan. Kun puede man sanang magin lampas sa pagigin tawo nata dai nindo gibuhon bakong umasa sana tamili ini an rusdos kan paros kan mga nasa poder.

Padre
Tigraraot mo an pagtubod kan espirito kan tawo dangan tigpapalitan ki regulasyon nganing magkaigwa ki katalingkasan sa tahaw kan pagigin natural kan mga tawo.

Rizal
Nataram ko na an dapat sabihon. Nahiling mo na ako, an saro sa pinakamurag na parasurat kan kinaban. Sige na, puede ka na humale.

Daing hiro hiro si Padre. Napapahibi.

Padre
Paaram, Rizal.

Rizal
Padre.

Nakatalikod si Rizal. Nagpadagos magsurat dangan nagsenyas sa pahale na si Padre. Biglang uminabot si Bantay 1 may darang badil (45). Suminunod si Bantay 2 na tringkahan si Maria Clara sa likod.

Bantay 1
Gadan na si Boss. Dai na dapat paagahan…

Nabigla si Padre. Padagos an pagurat ni Rizal, nakatalikod sainda.

Padre
Dios ko…

Bantay 2
Padi, gadan na si Boss, ano pa man?

Bantay 1
Kaya ngani gadan na, dapat ngonian na.

Bantay 2
Tugang mo siya, Padi. Pati siya.

Makakahali si Maria Clara sa tringka ni Bantay 2. Dali dali pasiring harani sa kulungan.

Maria Clara
Rizal, haloy ta kang hinalat. Mapagadan na sana ako kun ika gagadanon…

Halawig na silensiyo… Matindog si Rizal. Sa laog kan kulungan, pinabuhat niya si Maria Clara.

Rizal
Nene, dai ako gagadanon… Magagadan talaga ako.

Mabugtas si Maria Clara parayo kay Rizal. Tigkahuron an parahiling.

Maria Clara
Kun takot kamong magadan, ako, bako. Pasaen kita sa kinaban, duwa man sana an padumanan. Sa halipot na panahon, yaon an karayoan… an katapusan, iyo an kagadanan… Handa na ako, Manoy!

Bantay 2
Padi, tugang mo an. Dugo laman buhay na daing kasagkodan.

Bantay 1
Gadan na si Boss, an hade kan isla, kan satuyang isla. Nadadangog mo! Saen ka nagkukua ki pagkaon, ki bado, ki hinangos, kundi sa islang ini. Gadan na si Boss, an hade kan islang ini.

Itututok an badil ki Maria Clara… Nagpuon mangadyi si Padre kasabay kan pabalik na bilang ni Bantay 1.

Padre
Ama Niamo na yaon ka sa langit,
Sambahon an ngaran mo,
Mapasamuya an kahadean mo,
Kuyugon an buot mo,
Digdi sa daga nin siring sa langit.

An samong kakanon ngonian,
Itao mo samo sa urualdaw
Buda patawaron mo kami kan samong kasalan,
Siring sa pagpatawad niamo
Sa nagkasala samuya.

Hare kami pabayae na madaog nin sogot
Alagad agawon mo kami sa maraot.

Bantay 1
Dies… nueve… otso… siete… sais… singko… kuwatro… tres… dos –

Biglang suminuriyaw si Bantay 2

Bantay 2
Ako na sana!... Namomotan ko si Nene. Padi, ako na sana an gadan na. Namomotan ko si Nene. Ako na sana.

Nabigla si Maria Clara sa nandangog.



Bantay 1
Iyo, namomoot ka kay Nene, aram ko na an kaito pa, pero aram ko man na takot ka pang magadan!

Sabay badil kay Maria Clara.

Bantay 1
Uno.

Bantay 2
Dai!

Dinalagan ni Bantay 2 nganing saluhon an nabadil na si Maria Clara. Inutro an Ama Niamo ni Padre, pakusog ini… Luway luway binuksan ni Bantay 1 an kulungan. Kinua ni Rizal an kalo dangan tulos nagluwas ini. Naglakaw parani sa parahiling. Luwas an daghan, sarado an tulak buda an kuko halangkaw. Gadan na si Maria Clara. Nagparaula si Bantay 2. Pakusog an Ama Niamo ni Padre. Nakatutok an badil kay Rizal.

Bantay 1
Sabi ni Boss, ngonian na banggi, dai na dapat paagahan.

Rizal
Tigsik ko an isla San Miguel
nakahigdang babaying anghel
tigbabantayan an Tabaco
sa kalamidad kan dayo.

Bako pasil an inagihan,
dai dapat paglingawan
an isla kan gatas buda dugos,
sa dayo, dugo an buminulos.
Tulos binadil si Rizal. Huminugpa. Gadan. Luway luway namate ni Bantay 1 an saiyang ginibo. Makulog sa saiyang buot na ginadan niya si Rizal. Dai niya nakayanan. Lumunuhod ini kay Rizal, naghibi buda naghagad ki tawad sa Taas.

Bantay 1
Ika man giraray an Kagurangnan, an daing Kasagkodan.

Sa puntong ini, dai napansin ni Bantay 1 na kinua ni Bantay 2 an saiyang badil buda nakatutok ini sa iya. Makatapos nanggad kan ultimong tataramon ni Bantay 1, pinutukan ni Bantay 2 ini.

Bantay 2
(Naghihibi) Daing kasagkodan… (Binadil an sadiri.)

Padagos an pagpagnadye ni Padre na nakapikit an mata. Sige pa ining pangadyi kan gare nariparo niyang wara na siyang nadadangog na ribok. Pakabukas kan mata nahiling niya na gabos na gadan. Nagpanguros tulos ini. Turutadtaod, nagsuruka. Nasa katahawan kan saiyang pagsuka, biglang may maliwanagon na ilaw an nagluho kan kaitaasan. Natakot siya digdi, nasuriaw dangan luway luway nahiling niya an pasakat na lawas ni Rizal arog kan imahe ni Kristo kan saiyang pagsakat sa langit. Mantang pasakat si Rizal, inutro niya an saiyang hundyan na tinaram.

Rizal
Tigsik ko an isla San Miguel
nakahigdang babaying anghel
tigbabantayan an Tabaco
sa kalamidad kan dayo.

Bako pasil an inagihan,
dai dapat paglingawan
an isla kan gatas buda dugos,
sa dayo, dugo an buminulos.


KATAPUSAN